Άνοια: Ένα Πολυδιάστατο Φαινόμενο με Κοινωνικές Προεκτάσεις
Γράφει η Αθανασία Χαρίση : Κοινωνική Λειτουργός
Η άνοια αποτελεί έναν γενικό όρο που περιγράφει τη σοβαρή έκπτωση γνωστικών λειτουργιών, όπως η μνήμη, η γλώσσα και η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Η διαταραχή αυτή επιδρά καταλυτικά στην καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου, ενώ η πιο συχνή αιτία εμφάνισής της είναι η νόσος Alzheimer, η οποία ευθύνεται για το 60%-70% των περιπτώσεων σύμφωνα με την Alzheimer’s Association.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), το 2021 ο αριθμός των ανθρώπων που ζούσαν με άνοια παγκοσμίως έφτανε τα 57 εκατομμύρια, με την πλειοψηφία (άνω του 60%) να διαμένει σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Οι νέες διαγνώσεις ανέρχονται περίπου στα 10 εκατομμύρια ετησίως, ενώ η άνοια κατατάσσεται ως η έβδομη κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως.
Αξιοσημείωτο είναι ότι οι γυναίκες πλήττονται δυσανάλογα: όχι μόνο εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά αναπηρίας και θνησιμότητας λόγω άνοιας, αλλά αναλαμβάνουν και το 70% των ωρών φροντίδας.
🔗 Πηγή: WHO
Η Κοινωνικοποίηση ως Καθρέφτης Υγείας
Η κοινωνικοποίηση είναι μια δυναμική και διαρκής διαδικασία εσωτερίκευσης των κοινωνικών κανόνων και αξιών, που συμβάλλει στη συνεχή ανάπτυξη των δεξιοτήτων και συμπεριφορών του ατόμου, όπως επισημαίνεται από τους Kuczynski, Parkin και Pitman.
📘 Socialization as Dynamic Process: A Dialectical, Transactional Perspective
Καθώς η κοινωνία αλλάζει, η ανάγκη για συνεχή κοινωνική αλληλεπίδραση γίνεται πιο επιτακτική, ειδικά για τις ευπαθείς ομάδες όπως οι ηλικιωμένοι.
Η Σιωπηρή Επιδημία της Κοινωνικής Απομόνωσης
Η κοινωνική απομόνωση συνιστά έναν σοβαρό και ανεπαρκώς αναγνωρισμένο κίνδυνο για την ψυχική και γνωστική υγεία των ηλικιωμένων. Η μοναξιά, όπως καταγράφεται στη μελέτη των Holwerda et al. (2014), συνδέεται άμεσα με αυξημένο κίνδυνο άνοιας, ανεξάρτητα από άλλες παθολογικές παραμέτρους. Τα συναισθήματα μοναξιάς μπορούν να αποτελέσουν πρώιμο δείκτη για μελλοντική εμφάνιση άνοιας και συνεπώς, η έγκαιρη αναγνώρισή τους είναι κρίσιμη.
📘 Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry, 85(2), 135-142
Κοινωνικές Επαφές: Ασπίδα Κατά της Άνοιας
Η ενίσχυση της κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να λειτουργήσει ως προστατευτικός παράγοντας ενάντια στην άνοια. Έρευνα του Andrew Sommerlad και των συνεργατών του κατέδειξε ότι οι συχνές κοινωνικές επαφές στην ηλικία των 60 ετών σχετίζονται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας.
🔗 Μελέτη: PLOS Medicine
Παράλληλα, τα θετικά συναισθήματα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ψυχική υγεία, όπως υποστηρίζει η Fredrickson και οι συνεργάτες της. Η καλλιέργεια θετικών εμπειριών οδηγεί σε αύξηση των προσωπικών πόρων και συμβάλλει στη συνολική ευημερία.
📘 Journal of Personality and Social Psychology, 95(5), 1045
Δραστηριότητες που Ενισχύουν τη Γνωστική Λειτουργία
Επιστημονικά τεκμηριωμένες μέθοδοι που υποστηρίζουν τη νοητική ενδυνάμωση περιλαμβάνουν:
- Cognitive Stimulation Therapy (CST) – Aimee Spector
- Reminiscence Therapy (RT) – Robert Butler & Vera M. Cummings
- Music Therapy – Clive Robbins & Tony Wigram
- Cognitive Rehabilitation – Dr. Michael S. K. Rapoport & Dr. Joel R. Shapiro
Οι παρεμβάσεις αυτές επιδιώκουν όχι μόνο τη διατήρηση των γνωστικών ικανοτήτων, αλλά και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.
Στίγμα και Κοινωνικός Αποκλεισμός: Το Αόρατο Βάρος της Άνοιας
Ο Erving Goffman περιγράφει το στίγμα ως ένα χαρακτηριστικό που στιγματίζει και «καταστρέφει» την κοινωνική ταυτότητα του ατόμου. Στην περίπτωση της άνοιας, το στίγμα οδηγεί σε εσωτερίκευση της ντροπής, πτώση της αυτοεκτίμησης και συχνά αποθαρρύνει τα άτομα από το να αναζητήσουν βοήθεια ή διάγνωση.
📘 Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity (1963)
Οι Burgener & Berger, Milne, και άλλοι ερευνητές τεκμηριώνουν πως το στίγμα επιτείνει το άγχος και την κατάθλιψη, ενισχύοντας την κοινωνική απομόνωση.
📘 Jansson et al. (2018), Dementia: The International Journal of Social Research and Practice
Σωματικές και Γνωστικές Προκλήσεις
Η άνοια δεν πλήττει μόνο τη μνήμη. Σταδιακά επηρεάζει την κινητικότητα, οδηγώντας σε αστάθεια, μυϊκή αδυναμία και αυξημένο κίνδυνο πτώσεων. Τα άτομα γίνονται περισσότερο εξαρτημένα από φροντιστές, ενώ εμφανίζουν και προοδευτικές δυσκολίες στον χωρικό προσανατολισμό.
📘 Sauer & Epping (2013), The Journal of Gerontological Nursing
📘 Gitlin et al. (2006), The Journal of the American Geriatrics Society
Ο Καθοριστικός Ρόλος του Κοινωνικού Λειτουργού
Ο κοινωνικός λειτουργός λειτουργεί ως κρίσιμος συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο άτομο, την οικογένεια και την κοινότητα. Οι παρεμβάσεις του περιλαμβάνουν:
- Ατομική και οικογενειακή υποστήριξη
- Δημιουργία και υποστήριξη προγραμμάτων κοινωνικοποίησης (κέντρα ημέρας, διαγενεακές δράσεις)
- Ευαισθητοποίηση του κοινού για την άνοια και καταπολέμηση του στίγματος
Έκκληση για Συλλογική Δράση
Η φροντίδα των ηλικιωμένων ατόμων με άνοια απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση. Η ενίσχυση της κοινωνικής συμμετοχής πρέπει να αποτελεί βασικό δείκτη ποιότητας ζωής. Απαιτείται συνεργασία μεταξύ επαγγελματιών υγείας, φροντιστών και ευρύτερης κοινωνίας, προκειμένου να διασφαλιστεί η αξιοπρέπεια, η ανεξαρτησία και η ψυχική ευημερία αυτών των ανθρώπων.
