Αρχόμενη Άνοια & Φυσικοθεραπευτικές πράξεις Otago

Η άνοια αποτελεί μία από τις πιο συνηθισμένες νευροεκφυλιστικές νόσους.

Προκαλεί, μάλιστα, σημαντική έκπτωση σε όλο το φάσμα της λειτουργικότητας των ασθενών και επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα της ζωής τους.

Γράφουν:

Ανθή Τσιαμούλη: Κινησιοθεραπεύτρια / Φυσικοθεραπεύτρια β.
Αναστασία Καφετζή:Κλινική Κινησιοθεραπεύτρια/Γηριατρική Φυσικοθεραπεύτρια Β.IASTM  
& Δημοσιογράφος

  

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η άνοια αποτελεί μία από τις πιο συνηθισμένες νευροεκφυλιστικές νόσους.

Προκαλεί, μάλιστα, σημαντική έκπτωση σε όλο το φάσμα της λειτουργικότητας των ασθενών και επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα της ζωής τους.

Η φυσικοθεραπεία μπορεί να συμβάλει θετικά στην αποκατάσταση των ανοϊκών ασθενών. Ο σκοπός των παρεμβάσεων αυτών δεν είναι η ολοκληρωτική θεραπεία των ασθενών αλλά η βελτίωση της κινητικής και της καθημερινής  λειτουργικότητας καθώς επίσης και η βελτίωση της ψυχολογίας του ασθενούς.

Η εκτέλεση φυσικοθεραπευτικών ασκήσεων ευνοεί αφενός την κινητική λειτουργία των ασθενών, ενισχύοντας τη βάδιση, την ισορροπία και τη μυϊκή τους δύναμη, και αφετέρου βοηθά στη διατήρηση των γνωστικών τους λειτουργιών, επιβραδύνοντας τις αρνητικές συνέπειες της ασθένειας. Οι φυσικοθεραπευτικές παρεμβάσεις που εφαρμόζονται είναι απαραίτητο να είναι εστιασμένες στις ανάγκες και τις δυνατότητες του εκάστοτε ασθενή.

Λέξεις κλειδιά: Άνοια, φυσικοθεραπεία, αποκατάσταση otago

Η άνοια είναι μία από τις πιο συνηθισμένες νευροεκφυλιστικές νόσους του 21ου αιώνα και αποτελεί μία από τις σύγχρονες προκλήσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν οι ειδικοί του χώρου της υγείας. Η άνοια, σε όποιον τύπο κι αν ανήκει, μειώνει σημαντικά την αυτονομία των ασθενών επηρεάζοντας με τον τρόπο αυτό και τη ζωή των φροντιστών τους (Osman et al., 2016)

Το γήρας είναι μια φυσιολογική κατάσταση – διεργασία, η οποία επέρχεται στο άτομο με το πέρασμα του χρόνου. Η διεργασία αυτή συμβαίνει βαθμιαία στο ανθρώπινο σώμα και επηρεάζει όλα τα συστήματα και τις λειτουργίες του οργανισμού όπως:

Καρδιαγγειακό, νευρικό, μυοσκελετικό, ουροποιητικό,

αναπνευστικό κλπ.  Έτσι το άτομο είναι ιδιαίτερα επιρρεπές και ευάλωτο σε πτώσεις και στα ατυχήματα.

Υπάρχουν όμως και άλλες λειτουργικές διαταραχές που μπορεί να προκληθούν, όπως  η υψηλή πίεση, η απώλεια της ιδιοδεκτικότητας, του προσανατολισμού και της μνήμης.

Όλα τα παραπάνω, οφείλονται στην προοδευτική εξασθένηση των συστημάτων του ανθρώπινου σώματος, η οποία είναι αναπόφευκτη για όλους τους ανθρώπους.

Ο κάθε άνθρωπος γερνάει με το δικό του ρυθμό και κατ΄ επέκταση η φθορά που επέρχεται στα βιολογικά υλικά, δεν είναι η ίδια σε όλα τα άτομα.

Η ηλικία ενός ανθρώπου χωρίζεται σε 2 κατηγορίες: την βιολογική και την χρονολογική.

Η βιολογική αναφέρεται στην ηλικία των οργάνων και των συστημάτων του οργανισμού και στην κατάσταση στην οποία βρίσκονται, ενώ η χρονολογική αναφέρεται στην ηλικία του ατόμου.

Ο τρόπος με τον οποίο γερνάει το άτομο είναι απόλυτα συνυφασμένος και εξαρτώμενος  από τον τρόπο ζωής του. Ένα βασικό υλικό, για παράδειγμα, είναι η διατροφή του μέχρι και την 3^η ηλικία. Αν συνήθιζε να αθλείται  , το είδος της δουλειάς του, τα χόμπι του, οι δραστηριότητες, η οικονομική του κατάσταση. Κοντολογίς, οι επιλογές της ζωής που επιλέγουμε να ακολουθήσουμε καθ΄ όλη την διάρκεια της ζωής μας, καθρεπτίζονται στο πέρασμα του χρόνου.  Όσο πιο υγιεινό τρόπο ζωής ακολουθούμε, χωρίς υπερβολές και καταχρήσεις  τόσο πιο φυσιολογικά και ανώδυνα θα υποδεχτούμε το γήρας.

Είναι μια κατάσταση την οποία θα πρέπει να την αγκαλιάσει το άτομο και όχι να τη φοβάται. Υπάρχει τρόπος να αντιμετωπιστούν οι διαταραχές και η φυσιολογική φθορά του σώματος είτε μέσω φαρμακευτικών αγωγών, είτε με  σωματικές και πνευματικές ασκήσεις και ασφαλώς με δραστηριότητες που προσφέρουν χαρά, γέλιο, αγαλλίαση και ψυχολογική υποστήριξη. Ασγαλώς όλα τα παραπάνω θα πρέπει να γίνονται με τη βοήθεια ειδικών αλλά και με τη βοήθεια του συγγενικού περιβάλλοντος.

Η ΑΝΟΙΑ…

Ορισμός και επιδημιολογία :

Η άνοια αποτελεί ένα εγκεφαλικό σύνδρομο το οποίο είναι υπεύθυνο για την εμφάνιση ενός φάσματος δυσκολιών στη γνωστική, ψυχολογική και σωματική λειτουργικότητα των ατόμων.

Η παρουσία δυσκολιών σε όλο το φάσμα της λειτουργικότητας των ασθενών είναι απόρροια των χαρακτηριστικών που έχει η διαταραχή. Η άνοια χαρακτηρίζεται ως μία σταδιακή νευρολογική εκφύλιση η οποία οδηγεί στην προοδευτική έκπτωση της λειτουργικότητας των ασθενών. Η προοδευτική και αρνητική εξέλιξη σχετίζεται με τη σταδιακή μείωση της αυτονομίας η οποία χαρακτηρίζει τους ασθενείς

Η άνοια είναι μία από τις πιο συχνές διαταραχές που εμφανίζεται στα άτομα άνω των 60 ετών. Πιο συγκεκριμένα, το 2-3% των ατόμων από 70 έως και 75 ετών φέρουν την αξιολόγηση της άνοιας ενώ το ποσοστό αυτό κυμαίνεται στο 20-25% στα άτομα άνω των 85 ετών.

Ωστόσο, σύμφωνα με τελευταίες έρευνες  τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η αύξηση των ανοϊκών ασθενών οι οποίοι ανήκουν στη μέση ηλικία.

Η συννοσηρότητα, δηλαδή η ύπαρξη δύο ή περισσότερων χρόνιων προβλημάτων υγείας, όπως υπέρτασης, διαβήτη, στεφανιαίας νόσου και κατάθλιψης κατά τη μέση ηλικία συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση άνοιας αργότερα στη ζωή του ατόμου, σύμφωνα με  νέα μεγάλη ευρωπαϊκή επιστημονική μελέτη. Ο μεταγενέστερος κίνδυνος είναι όταν οι χρόνιες παθήσεις είχαν εμφανιστεί σε νεότερη ηλικία (μεταξύ 50 και 55 ετών).

Οι ερευνητές, με επικεφαλής την καθηγήτρια Αρσανά Σινγκ-Μανού του Πανεπιστημίου του Παρισιού και του γαλλικού ιατρικού Ινστιτούτου Inserm, όπως αναφέρεται  στη σχετική τους δημοσίευση στο βρετανικό ιατρικό περιοδικό British Medical Journal (BMJ), ανέλυσαν στοιχεία περίπου 10.000 εθελοντών στη Βρετανία, εκ των οποίων σχεδόν το 7% είχαν ήδη πολλαπλή συννοσηρότητα στην ηλικία των μόλις 55 ετών ενώ το 32% εμφάνιζε τα συμπτώματα στην ηλικία των 70 ετών. Μέσα σε μια αρκετά μεγάλη περίοδο τριάντα δύο  ετών διαγνώστηκαν 639 περιστατικά άνοιας.

Διαπιστώθηκε επίσης ό,τι η πρόωρη συννοσηρότητα (στα 55 έτη) σχετιζόταν με υψηλότερο κίνδυνο για εμφάνιση άνοιας μετά από χρόνια κατά 2,4 φορές  περισσότερο σε σχέση με όσους δεν είχαν χρόνια προβλήματα υγείας στη μέση ηλικία. Η εμφάνιση της συννοσηρότητας στα 60-65 έτη σχετιζόταν με 1,5 φορά μεγαλύτερο κίνδυνο άνοιας. Από την έρευνα αυτή φαίνεται ξεκάθαρα πως η αύξηση του κινδύνου άνοιας είναι απόλυτα συνυφασμένη με την ηλικία που θα εμφανιστούν τα φαινόμενα συννοσηρότητα. Ανά πενταετία μικρότερης ηλικίας και με μέγιστη ηλικία τα 70 έτη, ο κίνδυνος άνοιας αυξανόταν – βάση της έρευνας –  κατά 18%!

Ο πιο συχνός τύπος άνοιας που εμφανίζεται σε παγκόσμιο πληθυσμό και στα δύο φύλα είναι η άνοια τύπου Alzheimer.

Η διαταραχή αυτή από τη στιγμή που θα εμφανισθεί δεν έχει επιστροφή.

Οι ανοϊκοί ασθενείς περνούν από διαφορετικά στάδια κατά τη διάρκεια της νόσου. Στα πρώτα στάδια εκδηλώνεται η γνωστική έκπτωση των ασθενών. Στη συνέχεια γίνεται ορατή η μείωση της λειτουργικότητας τους η οποία σχετίζεται με την εμφάνιση δυσκολιών στη νόηση και την κίνηση. Στα τελευταία στάδια η λειτουργικότητα των ασθενών είναι τόσο μειωμένη που οι ασθενείς δυσκολεύονται ακόμα και στην κατάποση.

Οι τύποι και η αιτιολογία της άνοιας

Άνοια τύπου Alzheimer

Η άνοια τύπου Alzheimer αποτελεί τον πιο διαδεδομένο τύπο άνοιας. Το κύριο χαρακτηριστικό της άνοιας αυτής είναι η μνημονική έκπτωση που χαρακτηρίζει τους ασθενείς. Η άνοια αυτού του τύπου εξελίσσεται σταδιακά μειώνοντας όλο και περισσότερο όλα τα επίπεδα λειτουργικότητας του ατόμου. Οι πρώτες ενδείξεις της άνοιας αφορούν την αδυναμία συγκράτησης νέων πληροφοριών και την απώλεια της μνήμης σε σχέση με την τοποθέτηση αντικειμένων στο χώρο που ζει ή εργάζεται ο ασθενής. Στα επόμενα στάδια της άνοιας ξεκινά η σοβαρή μείωση της λειτουργικότητας των ασθενών, οι οποίοι είναι πιθανό να χάσουν τις δεξιότητες της λεκτικής και μη επικοινωνίας. Στα τελευταία στάδια της άνοιας οι ασθενείς βιώνουν την πλήρη νοητική και σωματική αδυναμία, καθώς στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αδυνατούν να εκτελέσουν οποιαδήποτε κίνηση στο σώμα τους. Οι αιτιολογικοί παράγοντες που παρουσιάζονται στην πλειοψηφία των ερευνών ανήκουν σε δύο κατηγορίες: η πρώτη κατηγορία αφορά τους γενετικούς παράγοντες ενώ η δεύτερη τους περιβαλλοντικούς.

Στο πλαίσιο των γενετικών παραγόντων δίνεται έμφαση στην ανίχνευση των γονιδίων που είναι πιθανό να ευθύνονται για την συγκεκριμένη πάθηση.

Οι πάσχοντες από νόσο Alzheimer και άλλες μορφές άνοιας στην Ευρώπη σήμερα αγγίζουν σε πληθυσμό τα 7,3 εκατομμύρια και στην Ελλάδα τους 160.000. Σε παγκόσμια κλίμακα, οι ανοϊκοί ασθενείς είναι 35.000.000 και η δυσοίωνη πρόβλεψη για το μέλλον κάνει λόγο πως μέχρι το 2050 ο αριθμός αυτός θα ξεπερνά τα 100 εκατομμύρι. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η νόσος Alzheimer απορροφά αυτήν τη στιγμή το 25% του συνόλου των δαπανών για την υγεία.

Πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι ο έλεγχος των αγγειακών παραγόντων κινδύνου (υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερχοληστερολαιμία, υπερομοκυστεϊναιμία, παχυσαρκία, κάπνισμα), η σωματική άσκηση και κυρίως η νοητική άσκηση συντελούν σημαντικά στην πρόληψη της άνοιας. Οι τακτικές αυτές όμως πρέπει να εφαρμόζονται από τη μέση ηλικία, γιατί η νευροεκφυλιστική διαδικασία στον εγκέφαλο των ασθενών αρχίζει είκοσι χρόνια πριν από την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων (hygeia.gr).

Ένα άλλο περιβαλλοντικό αίτιο της εκδήλωσης αυτού του τύπου άνοιας είναι η έκθεση των ατόμων σε τοξικές ουσίες. Μία από τις ουσίες αυτές είναι το αργίλιο το οποίο επηρεάζει αρνητικά τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και άρα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (Grant et al., 2002).

Αγγειακή άνοια

Η αγγειακή άνοια θεωρείται ο δεύτερος πιο συχνός τύπος άνοιας, καθώς παρουσιάζεται στο 15-20% του ανοϊκού πληθυσμού. Ο όρος αγγειακή άνοια αναφέρεται στην κατάσταση κατά την οποία η γνωστική έκπτωση που παρουσιάζει ένα άτομο είναι απόρροια της δυσλειτουργίας ή της βλάβης που έχουν υποστεί οι αγγειακές περιοχές. Η πιο συχνή βλάβη που υφίσταται το άτομο στο οποίο προκαλείται αυτός ο τύπος άνοιας είναι το εγκεφαλικό επεισόδιο.

Το εγκεφαλικό επεισόδιο αποτελεί μία από τις αιτίες της υψηλής νοσηρότητας και αναπηρίας που βιώνουν τα άτομα της τρίτης ηλικίας. Η πρόκληση άνοιας μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι η τοποθεσία και ο βαθμός του εγκεφαλικού επεισοδίου, ο βαθμός της εγκεφαλικής βλάβης που έχει υποστεί το άτομο και η πιθανή ύπαρξη προηγούμενων γνωστικών ελλειμμάτων.

Σε κλινικό επίπεδο η διάγνωση της άνοιας μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο δίνεται τρείς μήνες μετά από την πρόκληση του εγκεφαλικού. Ο τύπος του εγκεφαλικού επεισοδίου που σχετίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό με την αγγειακή άνοια είναι το ισχαιμικό επεισόδιο καθώς οι ασθενείς που το έχουν υποστεί παρουσιάζουν και τα υψηλότερα ποσοστά επιβίωσης. Οι εγκεφαλικές περιοχές οι οποίες υφίστανται βλάβη από το εγκεφαλικό επεισόδιο και σχετίζονται με την άνοια είναι εκείνες που εμπλέκονται στο πρόσθιο-υποφλοιικό κύκλωμα το οποίο μεσολαβεί στην εκτελεστική δυσλειτουργία και οι περιοχές του μετωπιαίου και του κροταφικού λοβού που εμπλέκονται στις γνωστικές λειτουργίες .

Άνοια λόγω της νόσου Parkinson

Η νόσος Parkinson είναι μία πολύπλοκη κλινικοπαθολογική οντότητα. Η νόσος αυτή εντάσσεται στις πιο δημοφιλείς νευροεκφυλιστικές κινητικές διαταραχές. Οι ασθενείς που παρουσιάζουν τη νόσο χαρακτηρίζονται από σημαντική έκπτωση της κινητικής τους λειτουργικότητας η οποία εκδηλώνεται μέσω συγκεκριμένων κινητικών συμπεριφορών. Οι κυριότερες κινητικές συμπεριφορές των ασθενών είναι η βραδυκινησία, ο τρόμος κατά τη διάρκεια της ανάπαυσης, η ακαμψία και η ορθοστατική αστάθεια. Τα συμπτώματα αυτά δυσκολεύουν την καθημερινή δραστηριοποίηση των ασθενών, οι οποίοι παρουσιάζουν μία συνεχή και σταδιακή επιβάρυνση της υγείας τους. Η μείωση της λειτουργικότητας των ασθενών ενισχύεται και από τη γνωστική έκπτωση την οποία υφίστανται.

Στον πληθυσμό των ασθενών που υποφέρουν από παρκινσονισμό υπολογίζεται ότι περισσότερο από το 29% αυτών μπορούν να οδηγηθούν στην εκδήλωση άνοιας. Οι πιθανότητες εμφάνισης της άνοιας επηρεάζονται από τη σοβαρότητα της νόσου. Αυτό σημαίνει ότι οι ασθενείς που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο εκδήλωσης ανοϊκών συμπτωμάτων είναι οι χρόνιοι και οι ασθενείς μεγαλύτερης ηλικίας. Με άλλα λόγια, τα άτομα που έχουν διαγνωσθεί με Parkinson στην πρώτη νεότητα ή τη μέση ηλικία έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν άνοια σε σχέση με τα άτομα που η νόσος αναπτύχθηκε στα τελευταία χρόνια της ενήλικης ζωής τους (Riedel et al., 2010).

Άνοια με σωμάτια lewy.

Ο τύπος της άνοιας με σωμάτια lewy συγγενεύει με τη νόσο του Parkinson. Σε μοριακό επίπεδο συμβαίνουν μεταβολές οι οποίες οδηγούν σε προοδευτική καταστροφή των νευρικών κυττάρων. Τα συμπτώματα μοιάζουν με αυτά της νόσου Αλτσχάιμερ, αλλά περιλαμβάνουν επίσης παραισθήσεις και κινητικά προβλήματα, τα οποία μπορεί καθημερινά να ποικίλουν.

Μετωποκροταφική άνοια: Μορφή άνοιας, που οφείλεται σε εκφύλιση των νευρικών κυττάρων του μετωπιαίου και του κροταφικού λοβού του εγκεφάλου. Υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις, ότι υπάρχει κληρονομικότητα. Οι ασθενείς, συνήθως ηλικίας 40-65 ετών, εμφανίζουν προβλήματα στην ικανότητα κρίσης και κοινωνικής συμπεριφοράς, με τάση για κλοπές, άρνηση υπευθυνότητας, αυξημένη όρεξη, ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, απώλεια μνήμης και προβλήματα κινητικότητας.

Άνοια λόγω HIV: Οφείλεται σε λοίμωξη του εγκεφάλου με τον ιό HIV. Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται, μείωση της μνήμης, απάθεια, κοινωνική απόσυρση και προβλήματα αυτοσυγκέντρωσης.

 Νόσος του Χάντινγκτον (Huntington) ή χορεία του Χάντινγκτον: Είναι μία κληρονομική διαταραχή, που προκαλείται από ελαττωματικό γονίδιο. Τα παιδιά ενός ατόμου που φέρει την διαταραχή, έχουν πιθανότητα 50% να εμφανίσουν την ασθένεια. Τα συμπτώματα αρχίζουν στην ηλικία των 30-40 ετών, με μεταβολές της προσωπικότητας, όπως άγχος, κατάθλιψη. Εξελίσσεται προς ψυχωτική συμπεριφορά, βαρεία άνοια και χορεία (άρρυθμες, αθέλητες κινήσεις του σώματος, που μοιάζουν με απότομα τινάγματα).

Άνοια των πυγμάχων (dementia pugilistica): Οφείλεται στους επαναλαμβανόμενους, συχνούς μικροτραυματισμούς του εγκεφάλου. Τα συμπτώματα συνήθως είναι άνοια και παρκινσονισμός (τρεμούλα, αστάθεια) και άλλες αλλαγές, ανάλογα με το πού έχει συμβεί τραυματισμός του εγκεφάλου.

Φλοιο-βασική εκφύλιση: Είναι μία προϊούσα απώλεια νευρικών κυττάρων, σε πολλές περιοχές του εγκεφάλου. Τα συμπτώματα αρχίζουν περίπου στην ηλικία των 60 ετών, σε μία πλευρά του σώματος και περιλαμβάνουν κακό συντονισμό των κινήσεων και έντονη δυσκαμψία, που συνοδεύονται από προβλήματα που έχουν σχέση με την όραση και την αντίληψη του χώρου. Εξελίσσεται σε απώλεια της μνήμης, διστακτική ομιλία και δυσκολία στην κατάποση των τροφών (δυσφαγία)

Νόσος Κρόιτσφελντ-Γιάκομπ (Creutzfeldt-Jakob): Σπάνια ασθένεια, που φαίνεται ότι σχετίζεται με μετάλλαξη γονιδίων. Προκαλεί ταχεία και θανατηφόρο εκφύλιση των νευρικών κυττάρων(ο θάνατος επέρχεται περίπου ένα έτος μετά από την εμφάνιση των συμπτωμάτων). Εμφανίζεται συνήθως σε άτομα άνω των 60 ετών, με αλλαγές στην προσωπικότητα και μειωμένο συντονισμό των κινήσεων, που γρήγορα εξελίσσονται σε σοβαρά προβλήματα όρασης και μειωμένης κρίσης. Πολλοί ασθενείς, εισέρχονται σε κώμα, πριν αποβιώσουν.

Λίγα λόγα για το OTAGO

Το πρόγραμμα OTAGO είναι ειδικά σχεδιασμένο για ηλικιωμένους και σκοπό έχει την πρόληψη πτώσεων και ατυχημάτων. Επειδή οι πτώσεις σε ηλικιωμένα άτομα έχουν σωματικές και ψυχικές επιπτώσεις, οι Campbell και Robertson δημιούργησαν για το New Zealand Accident Compensation Corporation, το πρόγραμμα Otago.

Αποτελείται από δεκαεπτά ασκήσεις ισορροπίας, δύναμης και επανεκπαίδευσης βάδισης τα οποία μπορούν να ακολουθηθούν είτε μεμονωμένα είτε σε σετ. Κάθε ηλικιωμένος μπορεί να ακολουθήσει αυτό το πρόγραμμα είτε στο σπίτι, είτε σε μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων ,είτε σε ομάδες. Σύμφωνα με έρευνες έχει παρατηρηθεί μείωση πτώσεων σε ηλικιωμένους 35%-40%. Προτείνεται το πρόγραμμα να ακολουθείται 3 φορές την εβδομάδα για διάστημα 8 εβδομάδων. Έπειτα ο ηλικιωμένος μπορεί να κάνει τις ασκήσεις μόνος του για διάστημα 4-10 μηνών και να παρακολουθείται η πρόοδός του από τον υπεύθυνο φυσικοθεραπευτή.

Συστήνεται το πρόγραμμα να γίνεται 3 φορές την εβδομάδα, με ενδιάμεσες ημέρες ξεκούρασης και το άτομο να περπατάει τουλάχιστον 2 φορές μέσα στην εβδομάδα.

Για να έχουμε ακόμα πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος θα πρέπει να εφαρμοστεί για τουλάχιστον 12 μήνες και με συνέπεια. Είναι ιδιαίτερα σημαντικός ο τρόπος με τον οποίο ο ειδικός θα προσεγγίσει τον ασθενή. Το 2006 συμπέραναν (Yardley et al) ό,τι αν δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση στις πτώσεις και τις συνέπειές τους και λιγότερη προσοχή στα οφέλη που προσφέρει η ισορροπία και η ενδυνάμωση, τότε το αποτέλεσμα θα είναι οι  ασθενείς να αποφεύγουν να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα και να μειώσουν και τις φυσικές δραστηριότητες που έκαναν. Θεώρησαν ότι αυτή η προσέγγιση ήταν αγχωτική και πως σε καμία των περιπτώσεων δεν ήταν ελκυστική σε άτομα μέχρι 70 ετών αλλά σε άτομα γηραιότερα και κατ’ επέκταση πιο επιρρεπή στις πτώσεις.

Είναι επίσης σημαντικό ο ειδικός να εμψυχώνει τον ασθενή έτσι ώστε να εντάξει το πρόγραμμα Otago στην καθημερινότητά του και να το καθιερώσει. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά αποτρεπτικά «στοιχεία», όπως η έλλειψη αυτοπεποίθησης του ασθενή, ο αρνητικός και πολλές φορές απαισιόδοξος τρόπος που βλέπει τον εαυτό του αλλά και οι πιο αυτονόητοι παράγοντες όπως η ηλικία του, το βάρος του, το συγγενικό του περιβάλλον, η κλειστή κοινωνία στην οποία βρίσκεται ακόμα και το μέρος (χωροταξικά) στο οποίο ζει, κλπ. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες και ο κάθε ένας ξεχωριστά μπορούν να τον αποτρέψουν από το να ακολουθεί πιστά το πρόγραμμα. Για αυτό και ο ειδικός οφείλει να τα λάβει όλα αυτά υπ’ όψιν του προκειμένου να ενθαρρύνει τον ασθενή. Αυτό ενέχει πολλές δυσκολίες και απαιτεί εγρήγορση από τον ειδικό. Αυτό επιτυγχάνεται  διαχωρίζοντας τους στόχους σε βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους και απαιτεί στενή να παρακολουθήσει του ασθενούς και της εξέλιξής του. Σημαντικό είναι οι στόχοι να είναι ρεαλιστικοί και εφικτοί, να επιτευχθούν μέσα σε ορισμένο χρονικό όριο, να γίνονται αργά και μεθοδικά και πάνω απ’ όλα να είναι διασκεδαστικοί για τον ασθενή.

Έχει πολύ μεγάλη σημασία ο τρόπος προσέγγισης του ειδικού ώστε να καταφέρει να εντάξει αρμονικά το πρόγραμμα στη ζωή του ασθενούς, να υπάρχει εξέλιξη και εν τέλει να φανούν τα οφέλη του Otago.

Κατά την έναρξη του προγράμματος, ο ασθενής παραλαμβάνει εγχειρίδιο με τις ασκήσεις και τον τρόπο εκτέλεσης τους καθώς και ένα ζευγάρι βαράκια για τα πόδια.

Οι ασκήσεις διαρκούν περίπου 30 λεπτά.

Για τις ασκήσεις ισορροπίας το άτομο θα πρέπει να έχει εστιασμένο το βλέμμα του σε ένα σημείο στο χώρο και ενδέχεται, ειδικά στην αρχή να απαιτηθεί  μεγαλύτερη βάση στήριξης.

Για τις ασκήσεις ενδυνάμωσης το άτομο θα πρέπει να παίρνει σωστά ανάσες όταν ανεβοκατεβάζει το πόδι με τα βαράκια, να ακολουθεί αργούς ρυθμούς για την κάθε κίνηση, να ξεκουράζεται 1 με 2 λεπτά στο ενδιάμεσο του  κάθε σετ καθώς είναι ιδιαίτερα σημαντικό, στο τέλος του προγράμματος να μην υφίσταται εξάντληση.

Αν κατά την διάρκεια των ασκήσεων αισθανθούμε την  οποιαδήποτε αδιαθεσία πρέπει να διακόψουμε αμέσως και εφόσον δεν υποχωρήσουν τα συμπτώματα επιβάλλεται  να ακολουθήσει άμεσα επικοινωνία με τον γιατρό.

Είναι πολύ σημαντικό και μάλιστα ο ειδικός πρέπει να προτείνει στο άτομο που παρακολουθεί, να αυξάνει τα κιλά στα βαράκια ποδιών προοδευτικά με το πρόγραμμα και κάθε φορά να σημειώνει τις επιδόσεις του. Δεν σημειώνουμε μόνο τις επιτυχίες μας αλλά και τυχόν πτώσεις.

Όσο εμβαθύνουμε στο πρόγραμμα και βελτιώνεται η ισορροπία του ατόμου, προτρέπουμε να αρχίσει να στέκεται και να κάνει τις ασκήσεις χωρίς εξωτερική βοήθεια (π.χ. καρέκλα, τοίχος).

Αποτελέσματα του Otago:

1) Έχει παρατηρηθεί μείωση πτώσεων 30% – 60% ανάμεσα σε άτομα που εφαρμόζουν το πρόγραμμα Otago.

2) Μείωση κατά 28% τραυματισμών λόγω πτώσεων σε άτομα που παρακολουθούν το πρόγραμμα για ένα χρόνο.

3) Το πρόγραμμα είναι πολύ αποτελεσματικό για ηλικιωμένους άνω των 80 ετών, όμως πολλά είναι τα οφέλη για άτομα μικρότερης ηλικίας.

Το πρόγραμμα είναι ιδανικό για ηλικιωμένους που έχουν βιώσει πτώσεις και ατυχήματα, νευρολογικά περιστατικά, περιστατικά με καρκίνο, κλπ.

Ασκήσεις Otago

Προετοιμασία:

• Το άτομο θα πρέπει να φοράει άνετα ρούχα.
• Να έχει κοντά του λίγο νερό – για παν ενδεχόμενο.
• Ο χώρος γύρω του πρέπει να είναι ελεύθερος και να μην υπάρχουν πράγματα που να εμποδίζουν, έτσι ώστε οι ασκήσεις να γίνονται με περισσότερη άνεση.
• Καλό θα είναι να υπάρχει κάποιο άτομο κοντά του σε περίπτωση ατυχήματος ή αδιαθεσίας.
• Να ξέρει να εφαρμόσει σωστά τις ασκήσεις (εφόσον τις εκτελεί τελείως μόνος του).
• Να αισθάνεται καλά (χωρίς ζαλάδες/ατονίες/κλπ).
• Το πρόγραμμα να είναι το καταλληλότερο και απόλυτα προσαρμοσμένο στις ανάγκες του ατόμου (κατόπιν συνεννόησης με το γιατρό και το φυσικοθεραπευτή του)
• Το άτομο να έχει την κατάλληλη ψυχική διάθεση και να είναι συγκεντρωμένο ώστε να εκτελέσει σωστά τις ασκήσεις για την αποφυγή ατυχήματος.

Ο ασθενής μας, πριν ξεκινήσει το πρόγραμμα των βασικών ασκήσεων,  θα πρέπει να έχει κάνει όλες τις ασκήσεις προθέρμανσης για την αποφυγή ατυχημάτων. Έπειτα γίνονται οι ασκήσεις ισορροπίας και ενδυνάμωσης και τέλος οι διατάσεις.

Ασκήσεις προθέρμανσης

• Το σώμα είναι στητό, τα γόνατα ελαφρώς λυγισμένα, οι ώμοι πίσω, κάτω και χαλαροί, τα πόδια μισάνοιχτα και το κεφάλι κοιτάει ευθεία μπροστά.
• Το άτομο ξεκινάει την επί τόπου βάδιση για 2-3 λεπτά και αν θέλει – για μεγαλύτερη ασφάλεια – μπορεί να κρατιέται από μια καρέκλα.
• Κινήσεις της κεφαλής: Το άτομο είναι όρθιο σε χαλαρή αλλά ευθυτενή θέση. Αν θέλει μπορεί να κρατιέται από μια καρέκλα και γυρίζει αργά το κεφάλι δεξιά και αριστερά(κινείται μόνο το κεφάλι και όχι οι ώμοι). Αυτό, επαναλαμβάνεται 5 φορές
• Κινήσεις του αυχένα: Η στάση του σώματος είναι ίδια όπως παραπάνω. Το άτομο τοποθετεί το ένα χέρι στο πιγούνι και σιγά – σιγά το σπρώχνει προς τα πίσω, έτσι ώστε να γίνει υπερέκταση αυχένα. Στη συνέχεια προσπαθεί να φέρει το πιγούνι προς το στήθος. Επανάληψη 5 φορές.
• Έκταση πλάτης: Το άτομο τοποθετεί τα χέρια του στο κάτω μέρος της πλάτης ή στους γοφούς (όπου είναι πιο εύκολο). Κάνει πρόσθια κλίση λεκάνης εκτείνοντας τον κορμό. Επανάληψη 5 φορές
• Κινήσεις στον κορμό: Το άτομο, είναι όρθιο και τοποθετεί τα χέρια στις λαγόνιες ακρολοφίες ή τα σταυρώνει στο στήθος του (μπορεί με το ένα χέρι να στηρίζεται σε μια καρέκλα). Τα πόδια του είναι ανοιχτά στο πλάτος των ώμων. Προσπαθεί να κουνήσει μόνο τον κορμό και το κεφάλι του προς τα δεξιά, επανέρχεται στην αρχική θέση και κάνει το ίδιο προς τα αριστερά. Επανάληψη 5 φορές
• Κινήσεις στην ποδοκνημική: Το άτομο κάθεται σε μια καρέκλα με την πλάτη ίσια, το ένα πόδι λυγισμένο να ακουμπάει στο πάτωμα και το άλλο πόδι με το γόνατο σε έκταση (στον αέρα). Παράλληλα κάνει ραχιαία και πελματιαία κάμψη ποδοκνημικής. Επανάληψη 5 φορές και συνεχίζει με το άλλο πόδι

Ασκήσεις ενδυνάμωσης(το άτομο τοποθετεί τα βαράκια αστραγάλων)

• Ενδυνάμωση γόνατος: Το άτομο κάθεται στην καρέκλα (να ακουμπάει η πλάτη του) και λυγίζει τα γόνατα. Γλιστράει το πόδι του προς τα εμπρός και σηκώνει σιγά – σιγά το πόδι με το βαράκι, κατόπιν το κατεβάζει αργά και επαναλαμβάνει αρκετές φορές. Έπειτα συνεχίζει με το άλλο πόδι.
• Ενδυνάμωση ισχιοκνημιαίων: Το άτομο είναι όρθιο και στηρίζει τα χέρια του σε μια καρέκλα/τραπέζι. Γλιστράει το πόδι προς τα πίσω και σιγά – σιγά εκτελεί κάμψη γόνατος. Κατόπιν εκτείνει αργά το γόνατο. Ξεκουράζεται για λίγο και επαναλαμβάνει την άσκηση. Εφόσον την επαναλάβει αρκετές φορές συνεχίζει με το άλλο πόδι.
• Ενδυνάμωση απαγωγών ισχίου: Το άτομο είναι όρθιο και στηρίζεται σε μια καρέκλα. Προσπαθώντας να μην κάνει κάμψη κορμού κάνει με αργό ρυθμό απαγωγή ισχίου, κατεβάζει αργά – αργά το πόδι του και ξεκουράζεται για λίγο στα 2 πόδια. Αφού επαναλάβει την άσκηση αρκετές φορές συνεχίζει με το άλλο πόδι.

• (αφαιρούνται τα βαράκια αστραγάλων)

• Στήριξη στις γάμπες: Το άτομο είναι όρθιο και ακουμπάει τα χέρια του σε μια καρέκλα. Σιγά – σιγά σηκώνει τις πτέρνες από το έδαφος και στηρίζεται στα δάχτυλα των ποδιών. Κατεβάζει αργά τα πόδια του και επαναλαμβάνει 10/20 φορές
• Στήριξη στις πτέρνες: Το άτομο βρίσκεται στην ίδια θέση όπως στην προηγούμενη άσκηση. Σιγά – σιγά σηκώνει τα δάχτυλα από το έδαφος και στηρίζεται στις πτέρνες του. Επαναφέρει με αργό ρυθμό τα δάχτυλα στο έδαφος και επαναλαμβάνει 10/20 φορές (προσοχή τα γόνατα να είναι χαλαρά και να μην κλειδώνουν).

Ασκήσεις ισορροπίας

• Κάμψεις γόνατος: Το άτομο είναι όρθιο και στηρίζει τα χέρια του στην πλάτη μιας καρέκλας. Κατόπιν κάμπτει σιγά – σιγά τα γόνατα (ενώ προσέχουμε να βρίσκονται σε ευθεία, να σπρώξει τους γλουτούς προς τα πίσω και το πέλμα να ακουμπάει ολόκληρο στο έδαφος). Επανέρχεται στην αρχική του θέση και επαναλαμβάνει αρκετές φορές.
• Περπατώντας στα δάχτυλα των ποδιών με ή χωρίς στήριξη: Το άτομο στηρίζει το ένα του χέρι σε μια σταθερή επιφάνεια(εναλλακτικά δεν ακουμπάει πουθενά). Σηκώνεται στα δάχτυλα των ποδιών και κάνει 10 βήματα προς τα εμπρός. Κατόπιν φέρνει τα πόδια του στην ίδια ευθεία και ακουμπά ολόκληρο το πέλμα στο έδαφος. Γυρίζει από την άλλη πλευρά του στηρίγματος και επαναλαμβάνει την άσκηση.
• Ισορροπία με το ένα πόδι μπροστά από το άλλο(με ή χωρίς στήριξη των χεριών):Το άτομο είναι όρθιο και φέρνει το ένα πόδι μπροστά από το άλλο, ισορροπεί για 10 δευτερόλεπτα και επανέρχεται στην αρχική θέση. Επαναλαμβάνει την άσκηση με το άλλο πόδι.
• Περπατώντας με το ένα πόδι μπροστά από το άλλο: Το άτομο εκτελεί 10 βήματα προς τα εμπρός, βάζοντας το ένα πόδι ακριβώς μπροστά από το άλλο. Έπειτα γυρίζει και επαναλαμβάνει προς την αντίθετη κατεύθυνση(αν θέλει στηρίζει το χέρι του σε έναν τοίχο).
• Ορθοστάτηση στο ένα πόδι(με ή χωρίς στήριξη): Το άτομο είναι όρθιο με ίσιο τον κορμό και κάμπτει το ένα του γόνατο. Μένει σε αυτή τη θέση για 10 δευτερόλεπτα και επιστρέφει στην αρχική θέση. Επαναλαμβάνει με το άλλο πόδι.
• Πλάγια βάδιση(με ή χωρίς στήριξη):Το άτομο εκτελεί 10 πλάγιους βηματισμούς προς μια κατεύθυνση, έχοντας παράλληλα σφιγμένους τους γλουτούς και χαλαρά τα γόνατα. Επαναλαμβάνει προς την αντίθετη κατεύθυνση.
• Περπατώντας προς τα πίσω με το ένα πόδι πίσω από το άλλο: Το άτομο με ίσιο τον κορμό εκτελεί 10 βήματα προς τα πίσω, φέρνοντας το ένα πόδι πίσω από το άλλο, ακουμπώντας πρώτα τα δάχτυλα στο έδαφος και μετά τις πτέρνες. Τα βήματα γίνονται ελεγχόμενα χωρίς βιασύνη. Επαναλαμβάνει προς την αντίθετη κατεύθυνση.
• Οχτάρια: Το άτομο με ίσιο κορμό εκτελεί οχταράκια (γύρω από 2 αντικείμενα για μεγαλύτερη ευκολία). Επανάληψη της άσκησης μόνο 2 φορές!
• Ανεβοκατέβασμα σκαλιών: Με το ένα χέρι στην κουπαστή, το άτομο ανεβαίνει σιγά – σιγά τη σκάλα (βάζοντας πρώτο το καλό του πόδι). Ξεκουράζεται για λίγο στην κορυφή και κατεβαίνει(βάζοντας το αδύναμο πόδι πρώτο).

Διατάσεις

• Διάταση γαστροκνήμιου: Το άτομο κάθεται στο μέσο μιας καρέκλας με την πλάτη του ίσια, εκτείνει το γόνατο στο ένα πόδι με την πτέρνα να ακουμπάει στο έδαφος και το άλλο γόνατο το έχει σε κάμψη. Η ποδοκνημική του βρίσκεται σε ραχιαία κάμψη τόσο ώστε να νιώσει τη διάταση στον γαστροκνήμιο. Κρατάει για 10-15 δευτερόλεπτα, χαλαρώνει και συνεχίζει με το άλλο πόδι.
• Διάταση ισχιοκνημιαίων: Το άτομο κάθεται στο μπροστινό τμήμα της καρέκλας με ίσιο τον κορμό του. Το ένα γόνατο είναι σε κάμψη, με τα δυο χέρια να το ακουμπούν και το άλλο γόνατο σε έκταση με την πτέρνα να ακουμπάει στο έδαφος. Ρίχνει το βάρος του προς τα εμπρός με ίσιο τον κορμό μέχρι να νιώσει τη διάταση στους ισχιοκνημιαίους. Μένει για 10-15 δευτερόλεπτα και συνεχίζει με το άλλο πόδι.

Οι διατάσεις γίνονται μόνο μια φορά!

Όσον αφορά στο περπάτημα, το άτομο θα πρέπει να έχει πίσω, κάτω και χαλαρούς τους ώμους, ίσια τον κορμό, ελαφρώς λυγισμένα τα γόνατα και το κεφάλι να κοιτάει ευθεία. Να φοράει άνετα παπούτσια και ρούχα, να αποκτήσει ρυθμό στο περπάτημα και να συμμετέχει όλο το σώμα στη διαδικασία (χέρια, κορμός και λεκάνη να κινούνται με ρυθμό ).